Započelo je kroz teološke stavove Martina Lutera (XV.XVI vek), monaha, sveštenika, teologa, ličnosti koja je lansirala Reformaciju.

 

Formalni princip Luteranstva je Sola Scriptura. Biblija je bogo-inspirisani spis koji ima konačni autoritet u svim pitanjima koja se tiču vere i učenja. Smatraju da je Biblija u potpunosti protumačena u Konkordskoj Knjizi, seriji tumačenja iz 16. veka. Oni koji se doslovno pridržavaju ove knjige nazivaju se Konfesionalnim Luteranima dok oni koji je neprekidno porede sa samim Svetim Pismom čine drugu grupu. Konfesionalni Luterani Bibliju smatraju nepogrešivom a druga grupa je smatra u suštini ljudskim delom posebno u istorijskim i naučnim pitanjima koja spominje. Kofesionalni Luterani su u manjini. Oni smatraju i da su jedina prava hrišćanska crkva.

 

Materijalni princip Luteranstva je doktrina o opravdanju – Sola Gracija (isključivo blagodaću Božijom), Sola Fide (isključivo kroz veru) i Solus Christus (isključivo zbog Hristovih zasluga). Luter smatra da više ljudi biva osuđeno nego što biva spašeno. Priznaju Prvorodni Greh i smatraju da je svaka naša misao i delo prožeto grešnim motivima te mi ne možemo činiti dobra dela koja bi zadovoljila Božiju Pravdu. Stoga je isključivo Bog inicijator, taj koji iz ljubavi, darom milosti - prašta, usinovljuje i daje večno spasenje i to nam je omogućeno isključivo zbog žrtve, savršenog života i poslušanja, stradanja, smrti i vaskrsenja Isusa Hrista. Dakle spasenje se dobija verom – potpunim poverenjem da će nam Bog oprostiti i spasti nas. Čak je i sama vera dar Božiji, stvoren u srcu delom Duha Svetog i to kroz blagodat, reč i sv. Tajne. Ipak, i dobra dela imaju svoju važnost jer ako njih nema to je siguran pokazatelj da u čoveku nema ni vere. Veruju u Presvetu Trojicu.

 

 Postoje 4 međunarodne organizacije Luterana:

 

1. Svetska Luteranska Federacija

 2. Skupština Konfesionalnih Evangelističkih Luterana

  3. Međunarodni Luteranski Sabor

   4. Svetski Luteranski Savez

 

Luteranske crkve koje nisu povezane sa međunarodnim organizacijama koje smo pomenuli jesu Augsburške crkve i Luteransko Bratstvo koje deluje u Aziji.)

 

Luterani imaju dve tajne: Krštenje i Oltarsku tajnu. Veruju u Realno prisustvo Hristovo u sakramentima što je naglašeno i u Augsburškom Ispovedanju. Krštenje se daje i deci. Pristup službama je uglavnom liturgijski sem u Norveškoj gde se Krst, Reč i Tajne podređuju vremenu i propovedniku, budući da je i Luter bogosluženja prilagođavao kontekstu svoje zajednice. Muzika čini značajni deo službe, a himnografija je doktrinalno, didaktički i muzički bogata. Johan Sebastijan Bah je bio lojalni Luteran – te dosta denominacija koristi, pozajmljuje njihove himne! Luter je napisao himnu Mighty Forteress is Our God! Tu su i počeci kongregacionog pevanja u Protestantizmu. Pastori su prilično obrazovani. Od njih se zahteva čak i poznavanje izvornih jezika Svetog Pisma.

 

Katehizam se po Luterovoj želji sprovodi neprekidno kako se zloupotrebe Crkve nikada više ne bi ponovile. Sam Luter je pisac Malog i Velikog Katehizisa. Luter je osećao potrebu za jednim datim spasenjem za koje on ne bi bio odgovoran. To je očigledno i u njegovom komentaru na Posl. Galatima. Stoga od Avgustina pozajmljuje ideje o novom rođenju verom, o nepostojanosti ljudske prirode, o svemoćnom delovanju milosti Božije kao i antinomije: Slovo i Duh, Sloboda i Milost, Evanđelje i Zakon.

 

Luterova doktrina o dva carstva, dve vlasti Božije. Bog vlada svetom na dva načina: 1) Vlada zemljom - levičarskim carstvom - kroz sekularne i crkvene vlasti, zakonom ili mačem. 2) Vlada Nebom – desničarskim carstvom – kroz Evanđelje i blagodat.

 

DAKLE ZA RAZLIKU OD MELANHTONA LUTER VERUJE DA BOG SPAŠAVA KOGA SAM ŽELI DA SPASE A NE NEOPHODNO SAMO ONE KOJI SPASENJE ŽELE! Danas postoji oko 90 mil. Luterana, ili 4% svetske populacije hrišćana. (2,1 biliona hrišćana)

 

 

PIJETIZAM – pokret u okviru Luteranstva, od kraja 17. do polovine 18. veka. Vrlo uticajna struja koja je uticala i na Anabaptizam a inspirisala je i John Veslija da osnuje Metodiste. Uključuje kako Luteransku privrženost Bibliji tako i Puritansku ljubav ka individualnoj pobožnosti i izvornom hrišćanskom životu. Preteče su Henri Miller, Jakob Bemen i Johnatan Art u delu Istinito hrišćanstvo.

 

Pojavljuje se kao reakcija na nedostatke postojećih protestantskih crkava – Luterana, Kalvinista i Prezbiterijanaca i njihovog dogmatskog legalizma koji promoviše farisejsku pravednost kako se navodi.

Osnivač je Filip Jakob Spaner 1635. Smatrao da je nemačkom Luteranstvu neophodna moralna i religijska reformacija. Naglašavao je da je hrišćanstvo pre svega promena srca i svetost života. Boravak u Ženevi je na njega uticao u znatnoj meri. Dopala mu se rigidna crkvena disciplina i strogi moralni život zajednice. Prvu parohiju dobija u Frankfurtu i počinje da okuplja svoje društvo u kućnim skupovima. Piše delo Iskrene Želje – Pia Desideria i daje 6 predloga za reformu crkvenog života:

1.Temeljno izučavanje Biblije na privatnim skupovima

2.Uključivanje laika u upravljanje crkvom – svi smo članovi carskog sveštenstva

3.Praksa koja bi dopunjavala veru

4.Razvijanje ljubaznog i saosećajnog odnosa prema svima 5.Reorganizacija studija Teologije

6.Iznalaženje novih načina za propoved Reči

 

Oni su naišli na dobar prijem među pastorima i uskoro je osnovan Univerzitet u Halu koji postaje stecište pijeteista. Spener je takođe osnovao i Moravičku crkvu 1727. Insistiranje na odvajanju od ovog sveta (separatizam) i novom rođenju odvelo je njegove sledbenike u fanatizam budući da su mnogi počeli smatrati da novom rođenju mora prethoditi agonijsko pokajanje, te su se potpuno distancirali od svih svetskih zabava uključujući i pozorište i ples. Spenerova ideja crkve u crkvi – kućnih skupova – oslabila je značaj crkvene organizacije te su se javili uskoro i reakcionarni pokreti odmah nakon zenita koji je pokret doživeo polovinom 18. veka - kao što je neo-Luteranski pokret koji spokušava da ponovo uspostavi identitet Luterana kroz naglašavanja Luteranskog kreda i liturgije (koji je u velikoj meri dalje doprinelo na razvoj Anglo-Katolicizma u Engleskoj).

 

Pijetizam je kroz naglašavanje individualizma pripremio put Dobu Prosvećenja koje će crkvu odvesti u sasvim drugom pravcu nego što su to Pijetisti zamišljali. Ditrih Bonhofer smatra da je pijetizam poslednji pokušaj da se spase hrišćanstvo jer je za njega religija u osnovi – negativan termin, nešto što je u osnovi suprotstavljeno u Otkrovenju. Istoričari kao Ričl, smatraju da je Pijetizam zapravo retrogradni pokret koji vodi katolicizmu.

Pijetisti se protive naučnom izučavanju Biblije.

Ateistički pijetizam je termin kojim šveđanin Malok 1879. opisuje moralistički pristup životu kroz religiju ljudi koji ne veruju u postojanje Božije.

 

 

 

 

BAPTISTI

Ne vrše krštenje nad decom budući da se krštavaju samo oni koji mogu da ispovede veru u Isusa kao Gospoda i Spasitelja. Krštenje ne igra ulogu u spasenju jer je izvršeno nakon spasenja, tj. nakon ispovedanja da je Isus Hristos Gospod i Spasitelj. Stoga je ono simbol unutrašnjeg očišćenja koje se već dogodilo. Znači kriterijum je da neko može da razlikuje dobro od lošeg te se ne krštavaju retardi. Krštenjska formula je Mt. 28,19.

Pričešće nedeljno, mesečno, tromesečno ili godišnje – retko pod oba vida. Neki čak pričešćuju vinom posluženim u individualnim čašama. Učešće u Tajnoj Večeri može biti:

zatvoreno za sve osim za pripadnike kongregacije,

otvoreno za druge baptiste i otvoreno za sve hrišćane bez razlike.

 

Simbolična vrednost sakramenata shodno Lk. 22,19 – dakle odbijaju ideju transupstancije i konsubstancije kojih se drže neki drugi shodno Jn. 6. Vodič za pričešće je uzet iz 1 Kor. 11,23-34. Kongregaciona uprava, dakle ne centralna, koja omogućava visok stepen autonomije lokalne crkve. To je dovelo do velike razlike u uverenjima među baptističkim crkvama, budući da se o doktrini, administraciji i vođenju crkve glasa na demokratski način u lokalnoj crkvi. Jedino su Reformisani Baptisti organizovani po Prezbiterijanskom sistemu a postoje i Episkopalni Baptisti.

 

Značajniji baptistička doktrinalna dokumenta jesu Londonsko i Nju-Hemširsko Ispovedanje vere i Poruka Južno-baptističke skupštine. Razlike među kongregacijama variraju po pitanjima doktrine o separaciji crkve i države, prirodi zakona u Evanđelju, rukopoloženju žena (što je dozvoljeno u Nemačkoj), eshatologije, erminevtičkih metoda kao i po nekim aktuelnim društvenim problemima tipa homoseksualizam, Evolucija, alkohol, kocka, politika...

 

Akrostih koji oslikava baptizam jeste:

B – biblijski autoritet

A - autonomija lokalne crkve

P – pristhud, sveštenstvo svih verujućih

T – two, dve svete tajne – Krštenje i Tajna Večera

I – individualna sloboda duše

S – separacija crkve i države

T – two, dve institucije crkve – pastor i đakon

 

Ima i onih koji svoja uverenja opisuju kroz 4 vrste slobode umesto gorepomenutog akrostiha. 1. Sloboda duše – duša je kompetentna pred Bogom, sposobna da sama donosi odluke po pitanju vere. 2. Sloboda crkve – od spoljašnjeg uplitanja. 3. Sloboda Biblije – pojedinac može slobodno da tumači bibliju. 4. Sloboda vere – pojedinac je slobodan da odabere kome će verovati ili da li će uopšte verovati. To vodi i separaciji crkve i države.

 

Sve što se ne nalazi u Svetom Pismu jeste ljudska tradicija te stoga ne može imati veći autoritet od Biblije. Svako je odgovoran pred Bogom za svoje poimanje ovog svetog spisa i svako treba da dela delo svoga spasenja shodno Filip. 2,12. Nepogrešivost Biblije zagovaraju fundamentalni baptisti i dolazi kao rezultat kontekstualno-bukvalnog tumačenja. Umereni Baptisti shodno 2 Tim. 3,16 smatraju Bibliju samo inspirisanim delom. Ove dve grupacije su u konstantnom sukobu. Baptisti smatraju istorijsko Vjeruju za nižu istancu od Pisma iako se u suštini slažu sa njima. Obožavaju Bjunanovo delo: Hodočasnikov Progres. Veruju u opravdanje verom bez dela, shodno Ef. 2,8. Hristova smrt je platila cenu greha a Vaskrsenje je dokaz da je večni život omogućen svima ako se pokaju i prihvate tu činjenicu i ispovede da je Isus Gospod. (Jn. 3,14-18 i Dap. 10, 34-43).

 

Njihova sotiriologija se kreće od Kalvinizma do Arminijanizma. Zastupljeni su i amilenijanizam, dispenzacionalizam i istorijski premilenijarizam. Aleksandar Kembl i Pokret Obnove dolaze na ideju da baptisti zapravo potiču još od doba sv. Jovana Preteče. Karolovo delo Krvavi trag iz 1931. smatra da su neke baptističke grupe uključuju i montaniste, novacijane, donatiste, pavlijane, albigežane, katare, valdežane. Postoji teorija da su se baptisti odvojili od Puritanaca tokom 17. veka – tj. da ih je John Smith odveo u Holandiju gde su formirali Opštu Baptističku Crkvu koja je imala armijansku teologiju a da je Henri Jakob kasnije vodio grupu Puritanaca u Englesku i oni su se držali kalvinističke teologije i od njih dolaze Pilgrimi, prvi doseljenici u Ameriku koji beže od gonjenja. Obe grupe su se ujedinile u Baptističku Ujedinjenu Crkvu Engleske u 19. veku. Postoji preko 90 mil. Baptista i oko 300,000 kongregacija širom sveta, pri čemu računamo samo krštene članove. Ako bi tu ubrojili i decu članova zajednica broj bi narastao na 200 mil. Oni su denominacija sa najvećom stopom rasta, nakon Pentekostalaca - najveću stopu rasta beleže u Aziji i Africi. Kao logična posledica kongregacionalizma došlo je i formiranje mnogobrojnih skupština baptista.

 

Većina ih živi u Sjedinjenim Državama i podeljeni su na:

1. Južno-baptistička Konvencija – najveća asocijacija baptista, fundamentalne orijentacije.

2. Američke baptističke crkve – kod njih je nastala danas napuštena tzv. lendmark teorija po kojoj njihove kongregacije čuvaju prejemstvo još od Hrista.

3. Afro-Američke baptističke grupe – najveća je Nacionalna Baptistička Skupština.

4. Nezavisne baptističke crkve – smatraju da formiranje većih grupacija, većih skupština nije nešto što Pismo podržava.

5. Kanadski baptisti

 

 

 

UMC ili Ujedinjena Metodistička Crkva je najveća hrišćanska denominacija nakon Južno-baptističke Konvencije. Broji oko 11 mil. Članova. 1844. Generalna Skupština Metodističke Episkopalne crkve podelila se usled tenzija oko uloge episkopa. Metodistička Episkopalna Crkva (sever) i MEC jug ujedinile su se tek 1939 i formirale Metodističku Protestantsku Crkvu koja se uskoro ujedinila sa Evangelističkim Ujedinjenim Bratstvom i formirala UMC. Prve klirike postaio je Vesli jer su Američki Metodisti zbog Rata za Nezavisnost odsečeni od Engleskih. Vesli je naglašavao da blagodat deluje trojako u delu spasenja čoveka: 1.Preventivno – ona je data svima i to je sila koja nam omogućava da volimo i da želimo da bliskost sa Bogom. Ona utiče na delimičnu obnovu naše volje i omogućava nam da osetimo svoju grešnost pred Bogom i Božiji poziv nama da nas spase. Na čoveku je da da odgovor. 2. Iskupiteljno, Opravdavajuće – njom primamo veru u Hrista kroz koga nam Bog oprašta grehe. Ona anulira našu krivicu, daje nam snagu da se odupremo grehu i zavolimo Boga i bližnje. 3. Osvećujuće – podržava verne na putu ’usavršavanja u ljubavi’. Ona daje da ljubimo Boga svim srcem, umom, snagom i ona je ljubav prema bližnjem kao prema sebi. Pomaže nam da vodimo Duhonosni i Hristonosni život kome je cilj ljubav – ona je potvrda da smo prihvatili poziv Božiji. Dakle, Spasenje je u potpunosti delo Božije blagodati – od poziva i oproštaja pa do rasta u meru rasta Hristovog.

 

Za Veslija dobra dela jesu pokazatelj da je neko već spašen a ne nešto čime se spasenje osvaja. Vera i dobra dela idu ruku pod ruku ali vera je drvo a dela su plod vere. Otuda su prilično posvećeni pitanjima društvene pravde, tj. Progrsivno-evangelističkom Evanđelju. Teologija stoji na razmeđu Sakramentalne (liturgičke) i harizmatske, anglo-katoličke i reformisane teologije. Biblija je glavni autoritet ali se služe i tradicijom, razumom i iskustvom prilikom tumačenja, naglašavajući da im je za tako nešto ipak neophodna pomoć Duha. George Bush i Hillary Clinton su Metodisti.

 

Veslijeva maxima je: U suštinskim stvarima – Jedinstvo, U sporednim – Sloboda, a u svemu – Milosrđe.

 

Od 1956. u klir se primaju i žene. Episkopi pre rukopoloženja moraju da poseduju Master diplomu. Episkopi služe tajne bilo gde a sveštenici samo u crkvi za koju su imenovani. Klir se bira svake godine. Postoje kršteni i ispovedajući laici. Deca se krštavaju i postaju kršteni laici ali tek kada odrastu i budu u stanju da ispovede veru postaju ispovedajući članovi crkve. Konfirmacija sledi nakon ispovedanja vere ali ona nije sv. tajna kao što su to Krštenje i Evharistija koje su inače jedine dve tajne koju UMC priznaje.

 

UMC funkcioniše na principu skupština. Generalna Skupština je PR, potparol UMC-a. Ona se sastaje svake četiri godine i zakonodavne promene beleže se u Knjigu Discipline koja se revidira na svakoj skupštini. Obične rezolucije beleže se u Knjigu Rezolucija koja se štampa nakon svake Generalne Skupštine i njihove obredbe prestaju da budu obavezujuće nakon 8 godina ako ih ne potvrde dve uzastopne skupštine. Znači, konfederativni princip organizacije je dominantan. Sve odluke u kongregaciji donosi administrativni odbor koga čine laici.

 

Gen. Skupšt. Podređena je Jurisdikciona i Centralna Skupština i one se sastaju takođe na četiri godine. Postoji 5 jurisdikcija u Americi i one biraju episkope koji su glavni administratori crkava.

Episkopi vladaju nad Godišnjim Skupštinama (ekvivalent dioceze ili Sinoda kod Luterana)Dakle Godišnja Skupština je osnovna jedinica organizacije UMC-a. Godišnje Skupštine su podeljene na distrikte koje imenuje na godišnjem nivou episkop Godišnje Skupštine.

 

Na nivou denominacije u okviru UMC funkcioniše i nekoliko saveta i agencija tipa: Generalna Skupština za Finansije i Administraciju, Gen. Odbor za Penziono i Socijalno, za Obrazovanje i Misiju, za međureligijska pitanja, Generalna Komisija za status žena u crkvi, Komitet za dobrotvorne akcije... itd...

 

 

 

Radikalna Reformacija dolazi u 16. veku kao odgovor na korupciju RMK i Luterovog protestantizma. Nastaje među seoskom klasom Nemačke i u njoj leže koreni svih Anabaptističkih grupa. Za razliku od Evangelista glavnog toka (Luterana) i Reformisanog (Cvinglijevog i Kalvinovog) protestantizma, Radikalna Reformacija je odbacila podelu na nevidljivu i vidljivu Crkvu te se Crkva po njima sastoji samo od vernika koji su prihvatili Isusa Hrista kroz svoje krštenje i to u odraslom dobu – nakon ispovedanja vere. 1525., dva dana nakon Bogojavljenja, pristalice ovog pokreta krštavaju jedni druge, obeležavajući time i početak Anabaptizma. Rane forme Radikalne Reformacije imale su milenijumski karakter, bile su koncentrisane na skori kraj sveta – To je bilo očigledno tokom vladavine Jovana Lindenskog u Munsteru koga je svrglo Luteransko udruženje – Heseov Grob. Najznačajnija grupa revolucionarnih anabaptista bili su ratoborni Batenburzi koji su nestali oko 1570. Menoniti, Amiši i Huteriti su direktni potomci Anabaptista tj. Radikalne Reformacije. Anabaptisti su bili pacifisti – nisu verovali da Bog odobrava ubijanje pa čak ni u samoodbrani. Ipak, otišlo se predaleko i Georg Hunston Williams u želji da izvrši kategorizaciju ovog pokreta razvija rane forme Unitarijanizma jer zanemaruje Nikejsku Hristologiju.